Petrol fiyatları dünya çapında tüm zamanların en yüksek seviyelerine çıktı. Bu eski bir hikaye gibi görünebilir. Ancak bu sefer, ayçiçek yağı ve palmiye yağı gibi besin yağları da eklendi.
Yağların maliyeti yıllardır yükseliyor. Dünyanın belirli bölgelerinde mahsul hasadı düzensizdi ve bu da istikrarsızlıklar neden oluyordu. Örneğin, Kanada ve Arjantin’deki mahsuller geçen yıl kuraklık nedeniyle yok oldu.
Ayçiçek Yağı
Rusya ve Ukrayna, savaş başlamadan önce küresel ayçiçek yağı üretiminin yüzde 75’ini oluşturuyordu ve Ukrayna dünyanın en büyük ihracatçısıydı. Ukrayna’da hasatların durması ve Rus firmalarına yönelik yaptırımların uygulanmasıyla üretim ve ihracat keskin bir şekilde düştü. İşgalden bu yana Ukrayna’nın ayçiçeği yağı ihracatı yüzde 95 düştü ve savaş devam ederse, Ukraynalı çiftçiler hasatlarını gerçekleştiremeyecekler.
Ayçiçek yağı kıtlığı bazı Batılı ülkeleri özellikle sert vurdu. Ayçiçek yağı, Almanya ve Birleşik Krallık’taki en popüler yemeklik yağlardan biridir. Almanya ve Birleşik Krallık’ta marketler, stoklar bittikten sonra satışları karneye bağladı ve Almanya’daki bazı restoranlar patates kızartmasını menüden çıkardı.
Palm Yağı
Palm yağının son fiyat artışının arkasındaki faktörler o kadar net değil. Endonezya, açık ara dünyanın en büyük palmiye yağı üreticisi, küresel üretimin kabaca yüzde 60’ını üretiyor ve dünya arzının yaklaşık yüzde 53’ünü ihraç ediyor. Ülke kronik kıtlık yaşamıyor. Palmiye yağı üretimi istikrarlı. Gelecek yıl üretimin yüzde 2,6 artması bekleniyor. Yine de, geçen yılın son çeyreğinde Endonezya’da palm yağı fiyatı gizemli bir şekilde arttı, Ekim’de litre başına yaklaşık 1 dolardan Mart’ta litre başına yaklaşık 1,50 dolara yükseldi. Ve bu artış son zamanlarda küresel piyasaya yayılmaya başladı.
Bu yayılma, palm yağı fiyatlarının Endonezya iç siyasetinde güçlü bir faktör olması nedeniyle gerçekleşiyor. Palm yağı Endonezya’da temel bir maddedir ve her evde yemek pişirmek için kullanılır. Fiyatta yüzde elli artış olması elbette siyasi olarak zehirli bir durum ve Başkan Joko Widodo kısa süre önce fiyatları istikrara kavuşturmak için harekete geçti. İlk olarak, 11 milyon litre petrolden oluşan bir tür stratejik rezerv yayınladı. Fiyatlar yükselmeye devam ettiğinde, sübvansiyonlar kullandı. Ardından ihracat limitleri, ardından kotalar ve son olarak iç pazar için tavan fiyat geldi.
Hiçbir şey çalışmadı. Vatandaşlar istiflemeye başlayınca palm yağı mağaza raflarından kayboldu. Hükümet, üreticiler üzerindeki baskıyı artırdı ve ihracat vergilerini artırdı. Palm yağı piyasalarda yeniden ortaya çıktı, ancak Kasım ayındaki fiyatın neredeyse iki katı fiyatla. Böylece iki hafta önce Başkan Widodo olağanüstü seçeneği devreye soktu: bir dizi palmiye yağı ürününün tüm ihracatını yasakladı.
Dünya Bankası yağ fiyatlarının yükselmeye devam etmesini bekliyor. Sonuç felaket olabilir. Hükümetler borçlarını büyütüyor. Mutsuz vatandaşlar enflasyonun etkilerini protesto etmek için sokaklara çıkıyor. Batılı ulusların sorunu görmezden gelmesi cazip gelebilir. Ancak artan gıda maliyetleri ve bunun sonucunda ortaya çıkan siyasi anlaşmazlık, çöküşe, darbelere ve hatta savaşa yol açabilir.
*Paddy Hirsch, NPR.org
İlgili Haberler:
ANALİZ: Büyüme beklentileri keskin bir şekilde düşüyor
Hisse senetleri için olumsuz senaryo nedir? (Tristan Abet)
Avrupa Komisyonu: Rusya üzerindeki baskıyı en üst düzeye çıkarıyoruz (Financial Times)
