Finansın silah haline getirilmesi uluslararası politika ve ekonomi için önemli anlamlar barındırıyor. Soğuk Savaş sonrası oluşan pek çok varsayım artık tersine dönmüş durumda. Bir zamanlar küreselleşme eski düşmanların birbirine ihtiyacını artıracak bir ağ olduğu için çatışmaları önleyen bir bariyer olarak sunuluyordu. Artık küreselleşme bir savaş alanı haline geldi.
ABD Dolarının Yaygınlığı
Finansal yaptırımlar gücünü ABD Doları’nın yaygınlığından alıyor. Dolar ticarette ve uluslararası ödemelerde dünyanın en çok kullanılan para birimi. Bunun sonucu olarak finansal kurumların, merkez bankalarının ve hatta şirketlerin dolara erişimi olmadan faaliyet göstermesi çok zor bir hale geliyor.
ABD daha önce de Kuzey Kore, İran ve Venezuela Merkez Bankalarına yaptırım uygulamıştı. Ancak bu ülkeler büyük oranda uluslararası finansal sistemden izoleydi. Rusya Merkez Bankası’na yönelik yaptırımlar ilk kez yaygın bir ekonomiye yönelik olarak uygulanan yaptırımlar oldu. Aynı zamanda finansal yaptırımlar ilk kez savaşın bir parçası oldu.
Elbette böyle bir yaklaşım beraberinde büyük riskleri getiriyor. Merkez bankalarına yönelik yaptırımlar doların finansal piyasalardaki hakimiyetine karşı bir tepki yaratabilir.
Savaşın ilk 5 haftası sonunda Rus Rublesi kayıplarını telafi etti ve Rus hükümeti yaptırımları aşacak yollar bulacağını açıkladı.
ABD Başkanı Joe Biden da mart sonunda Polonya’da yaptığı konuşmada “Bu ekonomik yaptırımlar yeni tip bir devlet politikası anlayışını ortaya koyuyor. Yaptırımlar askeri güçle yarışır bir etkiye yol açabilir.” dedi.
Küresel Finans Polisi
11 Eylül 2001 sonrasında ABD Afganistan’ı işgal edip, Saddam Hüseyin’i devirmek için Irak’a girerken aynı anda ‘küresel finans polisi’ olmasını sağlayacak güçler geliştirdi. 11 Eylül saldırılarından sonra birkaç hafta içerisinde Bush yönetimi Hazine’ye kara para aklamaya karışmış tüm finansal kurumları ABD finansal sisteminin dışında bırakma yetkisi verdi. Bush o dönem yaptığı açıklamada teröristlerin mali kaynaklarını kurutmayı hedeflediklerini belirtti.
Söz konusu yetkiyi veren yasanın ilk hedefi ise ilginç bir şekilde Ukrayna olmuştu. ABD Hazinesi 2002’de Rus organize suç örgütleri tarafından kullanılan Ukrayna bankalarına uyarıda bulundu. Bunun sonucu olarak dönemin Ukrayna hükümeti kara parayla mücadele için yeni yasalar hazırladı. Bunun yanında ABD Hazinesi uluslararası para transferi sitemi Swift’ten terör şüphelilerinin hareketleriyle ilgili bilgi talep etmeye başladı.
İran Örneği
El-Kaide ile mücadele için oluşturulan bu araçlar, daha sonra daha büyük bir hedef için kullanıldı: İran. O dönem ABD’nin ilk Terörizm ve Mali İstihbarattan sorumlu Hazine Bakan Yardımcısı görevine getirilen Stuart Levey görevinden ayrıldıktan sonra yaptığı açıklamada “Bush ABD’nin her türlü ticari yaptırımı uyguladığını ve elinde İran’a yönelik bir baskı unsuru kalmadığından şikayet ediyordu. Bunun üzerine ekibimi topladım ve ‘Biz bu araçları daha kullanmaya başlamadık. Haydi Bush’a İran’a karşı kullanabileceği bir şeyler verelim’ dedim.
Bunun üzerine ABD İran’ın uluslararası finansal sisteme erişimini engellemek için hamleler yapmaya başladı. Levey, sessiz bir şekilde Avrupa bankalarına İran rejimiyle ilişkili kişilerin bilgilerini iletmeye başladı. Avrupa hükümetleri bir ABD’li yetkilinin bankalarına talimat vermesinden nefret ediyordu. Ancak ABD Hazinesi’yle kimse ters düşmek istemiyordu.
Obama döneminde ise hükümet üzerinde nükleer programı sebebiyle İran’a askeri müdahalede bulunması yönünde bir baskı vardı. ABD ise İran Merkez Bankası’na yaptırım uygulama kararı aldı. Stuart Levey bu yaptırımın yarattığı baskı sayesinde 2015 anlaşmasının imzalanabildiğini söyledi.
Merkez Bankaları sadece para basıp bankacılık sistemini takip etmez. Kriz zamanlarında paralarının değerini koruyarak veya gerekli ithal malların ödemesini yaparak hayati bir ekonomik destek oluşturabilir.
Rusya 2014’re Kırım’ı işgal etmesinin ardından ABD yaptırımlarından korunmak için resmi rezervlerini büyük ölçüde artırdı ve buna ‘Rus kalesi’ ismi takıldı. Ancak uygulanan yaptırımlar Rusya Merkez Bankası’nın ekonomiyi destekleme imkanını yok etti.
Yaptırım Hazırlıkları Kasım Ayında Başladı
ABD ve Avrupa’nın uyguladığı yaptırımlar içerisinde bir ironiyi de barındırıyor. Yaklaşık 50 yıldır Avrupalı liderler ABD Doları’nın uluslararası etkisini eleştiriyordu. Ukrayna’daki savaşın en dikkat çekici unsurlarından birisi Avrupa’nın ABD ile ne kadar yakın çalışmak istediği oldu. Batı istihbaratı Putin’in Ukrayna’yı işgal için hazırlıklara başladığı bilgisi alınınca kasım ayında yaptırım hazırlıkları başladı. Biden Hazine Bakanı Yellen’den gerekli planları hazırlamasını istedi. Üst düzey bir Beyaz Saray yetkilisi ABD’li yetkililerin yaptırımlar hazırlanırken Avrupalı mevkidaşlarıyla haftada ortalama 10-15 saat görüştüklerini belirtti.
Nasıl Sona Ereceğini Henüz Bilmiyoruz
Batının yaptırımları önemli bir birliktelik ortaya koysa da eksiklikleri de bulunuyor. Örneğin Rusya ne yaparsa yaptırımların sona ereceği henüz net bir şekilde açıklanmadı. Bu da daha sonraki tarihler için bir politik strateji oluşturmayı zorlaştırıyor. Burada amaç Rusya’ya kısa vadeli bir acı vererek savaş çabalarını köreltmek mi yoksa daha uzun vadeli bir kontrol mu sağlanmak isteniyor?
İşe yaradıklarında bile yaptırımların sonuç vermesi uzun bir zaman alır. Yaşanan krizin etkileri ise orantısız bir şekilde Avrupa’da daha çok hissediliyor. Avrupa şu ana kadar Rusya’dan petrol ve gaz ithalatına ambargo uygulama konusunda isteksiz davrandı. Ancak Rus askerlerinin gerçekleştirdiği vahşet görüntülerinin ortaya çıkmasıyla bu ülkeden kömür ithalatını yasaklayan yeni yaptırımlar açıkladı.
ABD’ye Hala Güvenebilir misin?
Önümüzdeki haftalar ve aylarda Putin ekonomik zorluklar yaşayan Rus halkını saldıran taraf değil mağdur olduğuna ikna etmeye çalışacak. Çin, Hindistan ve Brezilya gibi potansiyel olarak batı yaptırımlarını aşması için yardım edebilecek ülkeler için Putin ABD Doları’nın hakimiyeti konusunda daha derin bir soruyu gündeme getirecek: Hala ABD’ye güvenebilir misin?
*Söz konusu yazı Valentina Pop, Sam Fleming ve James Politi tarafından Financial Times için kaleme alınan yazıdan çeviri yapılarak paraanaliz için derlenmiştir.
