‘’ Automated Market Makers (AMM)’’, geleneksel finansal sistemin alıcıları ve satıcıları bir araya getiren modeli yerine(order book), merkezi olmayan sistemin likidite havuzlarını kullanan sistemidir.
ÖZET
” Automated Market Makers (AMM)’’, merkezi olmayan finans (DeFi) ekosisteminin bir parçasıdır. Geleneksel bir alıcı ve satıcı pazarı yerine likidite havuzlarını kullanarak dijital varlıkların izinsiz ve otomatik bir şekilde alım satımına izin verirler. AMM kullanıcıları, fiyatları sabit bir matematiksel formülle belirlenen kripto varlıkları likidite havuzlarına sağlarlar. Likidite havuzları farklı amaçlar için optimize edilebilirler.
En önemli AMM (Merkezi Olmayan Borsalar) (DEX) örnekleri:
Uniswap
Pangolin
” Automated Market Makers (AMM)’’, dijital varlıkların izinsiz olarak ve geleneksel bir alıcı ve satıcı pazarı yerine likidite havuzları kullanılarak otomatik olarak işlem görmesine izin verir. Geleneksel bir değişim platformunda(order book), alıcılar ve satıcılar bir varlık için farklı fiyatlar sunar. Diğer kullanıcılar listelenen bir fiyatı kabul edilebilir bulduklarında, bir alım satım gerçekleştirirler ve bu fiyat varlığın piyasa fiyatı olur.
Yukarıda ETH/TRY paritesi için almak ve satmak isteyenlerin durumu görülmekte. Yeşil renk almak isteyenlerin tekliflerini ve kırmızı renk satmak isteyenlerin teklifini içeriyor. Denge noktasında piyasa fiyatı oluşuyor.
Hisse senetleri, altın, gayrimenkul ve diğer birçok varlık, ticaret için bu geleneksel piyasa yapısına(order book)dayanıyor.
AMM’ler, merkezi olmayan finansa (DeFi) özgü bir finansal araçtır. Bu yeni teknoloji merkezi olmayan bir teknolojidir, her zaman ticarete açıktır ve alıcılar ile satıcılar arasındaki geleneksel etkileşime dayanmaz. Sistemi hiç kimse kontrol etmiyor ve herkes yeni çözümler oluşturup katılabiliyor.
AMM’ler devreye girmeden önce likidite, merkezi olmayan borsalar (DEX’ler) için bir zorluktu. Karmaşık bir arayüze sahip yeni bir teknoloji olarak, alıcı ve satıcı sayısı azdı, bu da düzenli olarak ticaret yapmaya istekli yeterli sayıda insan bulmanın zor olduğu anlamına geliyordu. AMM’ler, likidite havuzları oluşturarak ve likidite sağlayıcılarına bu havuzlara varlık sağlama teşviki sunarak bu sınırlı likidite sorununu çözdü. Bir havuzda ne kadar çok varlık ve havuzda ne kadar fazla likidite varsa, merkezi olmayan borsalarda ticaret o kadar kolay olur.
AMM platformlarında, alıcılar ve satıcılar arasında ticaret yerine, kullanıcılar bir coin çifti havuzuna, yani likidite havuzuna karşı ticaret yaparlar.
Kullanıcılar coin çiftlerini likidite havuzlarına sağlarlar.
Örnek verelim 1 PNG : 0.5 LINK ise;
PNG-LINK havuzuna eşit miktarda coin yatırırsınız.
nasıl?
100 PNG ve 50 LINK
10 PNG ve 5 LINK gibi
İnternet bağlantısı olan ve herhangi bir ERC-20 Token’lara sahip olan herkes, bir AMM’nin likidite havuzuna coin sağlayarak bir likidite sağlayıcısı olabilir. Likidite sağlayıcıları normalde havuza coin sağlamak için bir ücret (fee) alır. Bu ücret, likidite havuzuyla etkileşime giren alım-satım yapanlar tarafından ödenir.
Şöyle düşünün; bu havuza yatırım yapmayacak (likidite sağlamayacak) fakat png alıp link verecek kişi, bu işlemi yaparken bir fee ödeyecek %0.3 kadar. Gün sonunda bu havuzda oluşan fee ‘ler , bu havuza likidite sağlayanlara paylaştırılacak.
AVAX-ETH havuzdan son 24 saatte yapılan işlemlerden 36.029 dolar fee sağlanmış. Bu havuza likidite sağlamışsanız, bu paradan size de pay düşecektir.
AMM, DeFi ekosistemindeki varlıkların ticaretinin birincil yolu haline geldi ve hepsi Ethereum’un kurucusu Vitalik Buterin’in “zincir üzerinde piyasa yapıcıları” hakkında bir blog yazısı ile başladı. AMM’nin gizli bileşeni, birçok şekilde alabilen basit bir matematiksel formüldür.
Uniswap tarafından şu şekilde popüler hale getirildi:
x * y = k
“k” ile gösterilen sabit, bir likidite havuzundaki coin’lerin fiyatını belirleyen sabit bir varlık dengesi olduğu anlamına gelir.
x:Ether miktarı
y: BTC miktarı
Örneğin, bir AMM’de ether (ETH) ve bitcoin (BTC) varsa, iki değişken varlık, her ETH satın alındığında, havuzda satın alma öncesine göre daha az ETH olduğu için ETH’nin fiyatı yükselir. Tersine, havuzda daha fazla BTC olduğu için BTC’nin fiyatı düşüyor. Havuz, havuzdaki toplam ETH değerinin her zaman havuzdaki toplam BTC değerine eşit olacağı sabit dengede kalır. Yalnızca yeni likidite sağlayıcıları katıldığında havuzun boyutu genişleyecektir. Bir AMM havuzundaki Token fiyatları formül tarafından belirlenen bir eğriyi takip eder.
Bu sabit denge durumunda, bir ETH satın almak, ETH’nin fiyatını eğri boyunca hafifçe yükseltir ve bir ETH satmak, ETH’nin fiyatını eğri boyunca biraz aşağıya getirir. Bunun tersi, bir ETH-BTC havuzundaki BTC fiyatı için de geçerlidir. Fiyat ne kadar değişken olursa olsun, sonunda nispeten doğru bir piyasa fiyatını yansıtan bir denge durumuna geri dönüş olacaktır. AMM fiyatı, diğer borsalardaki piyasa fiyatlarından çok uzaklaşırsa, model, yatırımcıları AMM ile dış kripto borsaları arasındaki fiyat farklarından bir kez daha dengelenene kadar yararlanmaya teşvik eder. Buna arbitraj denir.
· OTOMATİK PİYASA YAPICI VARYASYONLARI
Vitalik Buterin’in otomatikleştirilmiş veya zincirde (on-chain) para piyasaları çağrısı yapan orijinal gönderisinde, AMM’lerin merkezi olmayan ticaret için mevcut tek seçenek olmaması gerektiğini vurguladı. Bunun yerine, AMM dışı borsalar AMM fiyatlarını doğru tutmak için hayati önem taşıdığından coin ticareti yapmanın birçok yolu olması gerekiyordu. Ancak öngörmediği şey, AMM’lere yönelik çeşitli yaklaşımların geliştirilmesiydi. DeFi ekosistemi hızla gelişir, ancak 2 baskın AMM modeli ortaya çıktı: Curve ve Balancer.
Curve, stablecoinler gibi benzer varlıkların likidite havuzlarını oluşturmada uzmanlaşmıştır ve sonuç olarak, sınırlı likidite sorununu çözerken sektördeki en düşük oranlardan ve en verimli alım satımlardan bazılarını sunar.
Balancer , kullanıcıların herhangi bir oranda sekiz farklı varlığa kadar dinamik likidite havuzları oluşturmasına izin vererek Uniswap’in sınırlarını genişletiyor ve böylelikle AMM’lerin esnekliğini artırıyor.
Automated Market Makers (AMM)’lar yeni bir teknolojiden yararlansa da, bu teknolojinin yinelemeleri, hızla gelişen DeFi ekosisteminde önemli bir finansal araç ve olgunlaşan bir endüstrinin işareti olduğunu kanıtladı.
https://www.gemini.com/cryptopedia/amm-what-are-automated-market-makers adresinden Meltem Bilirer tarafından çevrilmiş ve biraz ekleme yapılmıştır.
