2020 yılında başlayan pandemi, piyasadaki likidite fazlalığını değerlendirmek isteyen bireylerin yatırım anlayışını da büyük ölçüde değiştirdi ve altın ve dövizden sonra portföylerde tercih edilen diğer bir alternatif yüksek volatilitesine(yukarı-aşağı yönlü fiyat hareketi) rağmen sağladıkları yüksek getiriler sebebiyle kripto varlıklar oldu. Kripto dünyasında değeri Euro, dolar gibi fiat para birimlerine bağlı ve düşük volatiliteye sahip olan Stablecoin(sabitkoin), yatırımcılar arasında en çok tercih edilen sanal para birimi olarak son yıllarda dikkat çekmektedir.
Bugün bahsedeceğim Tether (USDT) güncel verilere göre, sabitkoinler arasında en büyük paya sabit. Kripto para dünyasında ise Bitcoin ve Etheryum’dan sonra gelen 3. Kripto para birimidir. [1]
Başarılı sabitkoin Tether nasıl ortaya çıktı, başarısının sırrı nedir?
2015 yılında Tether Limited Şirketi tarafından piyasaya sürülen, değeri 1USDT=1 $’a sabitlenmiş bir sabitkoin, sanal para birimidir. Tether’in ortaya çıkarken, ‘verilen her Tether için, rezerv olarak tutulan eşdeğer miktarda USD vardır’ savı ve aynı zamanda ABD Dolarının küresel ticaret ve ekonomide önemli bir yeri olması ve dünyanın rezerv parası olması nedeniyle Tether’in en çok tercih edilen sabitkoin olmasını sağlamıştır. ABD Dolarına endekslenmiş olduğu içinde yatırımcılar arasında güvenli bir limana dönüşmüştür. Ve kripto dünyasına endişeyle yaklaşan bir çok yatırımcının bu piyasaya girişine imkan sağlamıştır. Değerinin dolara sabit olması sebebiyle, diğer kripto paralarda olduğu gibi Tether’de madencilik işlemi gerçekleştirilmez. Tether, müşteri siparişine bağlı olarak yaratılan bir para birimidir.
Tether’de işlemler, Ethereum tokenları için izlenecek kuralların ortak bir listesini tanımlayan bir protokol olan ERC-20’ye bağlı bir blokzincir üzerinden yapılmaktadır.
Her USDT koinin dolara sabit bir değeri olması sebebiyle gösterge olarak kullanılabilir mi?
Sabit değeri karşısında Tether, kripto pazarında dalgalanmalara karşı önlem olarak kullanılabilir ve sabit değer özelliği sayesinde Tether, dolar ve Euro standart para birimleri ve kripto para ekonomisi arasında çift yönlü geçiş olarak kullanılabilir.
Kripto dünyası 7/24 işleyen bir piyasadır. Türkiye için kur etkisi önemli bir unsur olduğu için, doların TL karşısında değerini merak eden bireyler USDT’nin dolara sabit değer özelliği ile piyasalar kapalıyken bile USDT/USD kuru değişimine bakarak TL’nin değeri hakkında kısmen de olsa fikir sahibi olup, döviz kurunu hesaplayabiliyorlar.
Dolara veya geleneksel para birimlerine endeksli bir dijital para türü olan sabitkoinlerle ilgili oluşturdukları risk ve ileride ulusal para birimlerine karşı birer rakip olabilecekleri sebebiyle, ülkelerin ekonomi yetkililerin ardı ardına hamleleri sürüyor. Örneğin, en son ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, Fed Başkanı Powell sonrası sabitkoinlerin diğer kripto varlıklara karşı daha güvenli olduğunu ancak, düzenlemelere ihtiyacı olduğunu belirtmişti.
Tether’ i tanıdıktan sonra, piyasa büyüklüğü, hacmi ve fiyatı ne kadardır? Gerçekten piyasada hakim mi? Biraz da bunlara bakalım…
1 Tether’in bugünkü fiyatı 1,00$, ₺8,57 TRY ve dolaşımdaki miktarı ise toplam 61.796.971 USDT’dir. TradingView’un verilerine göre, bu hacmin %70.01’ i kripto para birimleri içerisinde 56.777 milyar $ ile en yüksek hacime sahip olan Tether’e aittir[2] ve hacmi ₺486,748,299 TRY’ye denk gelmektedir.
Tether, Temmuz ayında 2016 yılından bu yana en yüksek piyasa değerlerini yakalamıştır, bugünkü fiyatı ise ₺526,238,291 TRY seviyesidir.
Kaynak:CoinMarketCap
Kripto para piyasasında ilk çıkarılan, piyasa değeri en yüksek olan koin olan Bitcoin (BTC)fiyatı ve Tether’in fiyat değişimi ise 1BTC=39,872 USDT’dir. Aynı zamanda, 1BTC=39,872 ABD $ eş değerindedir ve 1 BTC, ₺342,235,48 TRY’dir. USDT ve BTC’nin TRY bazında fiyat değişimleri aşağıdaki grafikte görebilirsiniz.
Kaynak:CoinMarketCap
Kripto para piyasasında yadsınmaz bir yere sahip olan ve yatırımcılar arasında tercih edilen sabitkoin Tether’in piyasayı manipüle ettiği iddiaları da zaman zaman değerinde azalmalara neden olmuş ve manipüle iddiaları yatırımcı ve ekonomistleri oldukça endişelendirmiştir. Temmuz ayında Çin merkez bankası yetkililerinden sabitkoinlerin ekonomileri tehdit ettiğine dair bir görüş gelmişti.
Tether’in piyasayı manipüle ettiği iddiası nedir?
Hepimiz Tether’i 2019 yılında ortaya atılan, Tether’in 2015 yılında piyasaya sürüldüğünde bahsedilen kadar yeterli düzeyde (1:1) dolar rezervi olmadığı iddiasından tanıyoruz. Kripto para piyasaları için yeteri kadar düzenlemelerin olmaması sebebiyle Tether’in piyasaya USDT sürmesi ve manipülasyonlara sebep olması muhtemel. Yani, yaşananların ve iddiaların gerçek olma olasılığı yüksek.
Tether piyasaya sürüldüğünden itibaren oldukça bu tür iddialara maruz kaldı. Ve ABD’nin büyük yatırım bankaları ve derecelendirme kuruluşları JP Morgan[2] ve Fitch ardı ardına gelen olumsuz haberler ile Tether’e güvenin azalacağı ve fiyatının düşeceği bu nedenle de kripto paralardan korkan yatırımcıların yatırımını kripto para borsası dışına çekeceği görüşünde bulunmuş ve haliyle bunun bir likidite sıkıntısı da yaratabileceğini belirtmişti. Geçmişte örnekleri çokça mevcut olan bankacılık krizlerinde olduğu gibi paralarını çekmek üzere banka gişelerine akın etmenin ‘kripto versiyonunun’ yaşanabileceği ve sanal borsaların çökebileceği dahi öngörülmüştü.
Şu 850 milyar dolarlık kayıp fon meselesi…
Tether dediğim gibi adı spekülasyonlarla anılan bu nedenle arada fiyat düşüşleri yaşayan ancak arkasındaki dolar gücü sayesinde bulunduğu yerden ödün vermeyen bir kripto para. Ve Tether’in karıştığı iddialar o kadar karmaşık ki adeta bir ağ gibi. Tether ve en büyük uluslararası kripto para borsası iFinex’in ana şirketi olan Bitfinex elinde bulundurduğu 850 milyar $’lık fonu için herhangi bir sözleşme hazırlamadan kripto para borsalarında fonları tutan Cyrpto Capital şirketine gönderiyor[3] ve 2018 yılında NY Başsavcılığı bir suçlamada bulunuyor.
850 milyar dolarlık kaybın hikayesi burada başlıyor…
Cyrpto Capital’e, kripto para piyasasında ‘gölge bankacılık’[4] yaptığı suçlamasıyla ABD yetkili otoriteleri tarafından el konuluyor [5]. 2019’da bu zararı karşılamak için Bitfinex, Tether firmasına 100 milyar $’lık bir ödeme yapıyor ama tabi ki o zarar karşılanması mümkün değil. Yaşanan olaylara bakılırsa New York Başsavcılığı suçlamalarında haksız da değilmiş.
Şubat 2021’de, 2019 yılında New York Başsavcılığı’nın açtığı dava karara bağlandı ve Tether, Bitfinex şirketleri 850 miyar $’lık bir zarar karşısında 18,5 milyar $’lık bir cezaya çarptırıldılar.[6] Bunun yanında New York otoriteleri tarafından Tether’in rezervleriyle ilgili raporları 2 yıl daha incelenecek kararı çıktı.
Alınan kararın bir parçası olarak, Şubat ayında Tether firması, rezervleriyle ilgili bir raporda yayımladı ve artık daha şeffaf bir politika izleyeceğini açıkladı. [7[Aşağıdaki daire grafikte görüldüğü üzere, Tether’in rezervlerinin %76’sını nakit para ve nakit para benzeri varlıklar ile kısa vadeli yatırımlarda tuttuğu görülüyor. Ancak bu rezervin sadece %3’e yakını gerçek anlamda nakit ve likit para olduğu görülmekte. %75’lik kısım nakit ve benzeri rezervlerin %65’inden fazlası ise borç veya farklı senetlerden oluşmakta. 2017 yılından beri rezervleri nedeniyle devamlı olarak eleştirilen Tether bu rapor ile de bütün bunlara son vermiş oldu.
2019 yılında manipüle iddiaları ile Tether …
2019 yılındaki davanın temeli Tether kripto para biriminin (1:1) her Tether karşılığı 1 doları kasasında bulundurmadığına dayanıyor.[8] Dava New York merkezli Roche Cyrulnik Freedman isimli bir hukuk firması tarafından geliyor.
Aslında, Tether’e şüphe düşüren iddialar, 2019 yılında Griffin & Shams tarafından yayımlanan Is Bitcoin Really Un-Tethered? (Bitcoin gerçekten Tether’e bağlı mı?[9] Şeklinde çevirebildiğim) isimli bir makalede yer alıyor. Makale kısaca, 2017 yılında piyasaya karşılıksız Tether’in piyasaya sürülüp bir boğa piyasası (trendin yükseliş yönüne gireceği) beklentisi oluşturulmasından bahsediyor. Ve yüksek fiyatlardan Tether alan yatırımcılar bir süre sonra Tether’in değeri normale dönünce zarar ediyorlar haliyle ve bunun kripto para piyasasındaki özel ismiyle pump-dump (yani fiyatın şişirilmesi ve tekrar normale gelmesi ) hareketini tetiklediği ve bu hareketiyle Tether’in piyasayı manipüle ettiğini, kendilerinin de mağdur edildiğini beyan etmesi üzerine Cyrulnik hukuk firması da Tether şirketine bu davayı açıyor. Ve toplam zarar 1.4 trilyon $’dan fazla.
2020 yılında ise, piyasaya sürülen Tether’lerin (Bittrex ve Poloniex) 2 kripto para borsasına da ulaştığı ve onlarında bu manipülasyona aracılık ettiğine dair bir iddia ortaya çıkmıştı.[10]
Tether firması ise tüm bu iddiaları reddetti ve kripto paraları bitirmek için yetkililerin bu davaları desteklediğini öne sürdü. Ancak, şöyle bir gerçekte var dolaşımdaki 61 milyar $’dan fazla koini ile Tether’in Bitcoin fiyat düşüşleri sırasında BTC’yi desteklemek amacıyla piyasaya koin sürdüğü iddia edilmişti. Hatta Şubat 2018 yılında IPC Systems Inc.’in ürün yöneticisi Bary Leybovich’in Bitcoin’in Bitfinex’te Tether koin ile işlem görmesi Bitcoin’in fiyatlarının yükselmesinde etkili olduğunu açıklaması da bu iddiaları doğruluyor. [11] Ve gerçekten de Aralık 2017 ve Ocak 2018’de Bitcoin fiyatı 17.346 $ -17.319 $ gibi tarihinin en yüksek seviyelerine ulaşmıştı.
Griffin & Shams iddia raporundan BTC fiyatı ve USDT arzını gösteren, manipülasyonla ilgili bir grafik.
Gün geçmiyor ki Tether’de sular durulsun…
Son olarak 26 Temmuz’da Bloomberg’in haberine göre,[12] ABD Adalet Bakanlığı Tether’in ilk kurulduğu yıllarda bir banka dolandırıcılığı yaptığı iddiası. Haberde, Tether’in yaptığı kripto para işlemlerini bankalardan gizlediği söyleniyor. Henüz çok yeni ve soruşturma aşamasında bir haber ancak, kripto para ve Tether’in itibarını ve tabi ki fiyatını etkileyeceğini düşünüyorum.
Aynı zamanda yine Temmuz ayında TRX adında farklı bir ağda işlem görmeye başlayan USD koin(USDC), işleme başladığı haftada 100 milyon gibi bir miktara ulaşmıştı. USDT’ye rakip olarak piyasaya çıkan, (1:1)her koin karşılığı $ rezerv bulunduran, yeni koin USDC ve USDT cephesinden gelen olumsuz haberler ile sabitkoin piyasasında 1. Konumda olan Tether’in tahtı sallanır mı? Sabitkoin piyasasında kartlar yeniden mi dağıtılır? İleriki günlerde izleyip, göreceğiz…
Referanslar:
Not: USDT hacim, fiyat, piyasa değeri, dolaşım miktarı ve BTC fiyatı için 29 Temmuz 2021 tarihli değerler baz alınmıştır.
1 https://tr.tradingview.com/markets/cryptocurrencies/prices-all/
2 https://tr.tradingview.com/markets/cryptocurrencies/prices-all/
4 https://www.coindesk.com/tag/crypto-capital
5 https://fortune.com/2019/05/03/cryptocurrency-new-york-attorney-general-bitfinex-reginald-fowler/
6 https://www.reuters.com/article/us-new-york-ifinex-settlement-idUSKBN2AN1NM
7 https://www.coindesk.com/tether-first-reserve-composition-report-usdt
8 https://www.flowbank.com/en/research/what-is-tether-using-stablecoins-is-usdt-a-bitcoin-scam
9 https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3195066
10 https://www.coindesk.com/bittrex-poloniex-sued-tether-bitcoin-manipulation
11 https://kredifinansal.com/tether-usdt-son-durum
12 https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-07-26/tether-executives-said-to-face-criminal-probe-into-bank-fraud
