Swap Meselesi

Bu günkü yazımızda BDDK’nın da sürekli değiştirerek ekonomi politikalarını ve döviz pozisyonunu etkilediği, Forexçi tayfanın aşina olduğu bir konuya değineceğiz. Swap meselesi.

Öncelikle swap konusunu üç farklı başlık altında anlatacağım. Bankaların kullandığı swap, forex piyasalarında kullanılan swap ve OTC’de denilen tezgahüstü yani bir borsa tarafından organize edilmeyen piyalasalarda yapılabilecek swaplar. Aslında bunların hepsi aynı niteliktedir fakat piyasada ağırlıkla bu üçü olduğu için bu üç ana başlık altında değerlendireceğim swap meselesini. Herkesin ilgi duyduğu bölüm farklı, bunu düşünmek zorundayım. Bu yazıyı okuduktan sonra swap ile alakalı aklınızda da bir soru kalmayacak.

Swap Genel Olarak Nedir?

Swap kelime anlamı itibariyle takastır. Yani bir şeyleri takas edersiniz. Bu işin finans piyasasına yansıması genel itibariyle şöyledir. Atıyorum TL cinsinden borcunuz mevcut. Ancak TL’de piyasalar çok dalgalı olduğundan faizler oynak. Dolayısıyla sizin faiz giderleriniz de oynak. Yani gider kontrolü yapamıyorsunuz. Eğer bu durumdan rahatsızsanız sizin tam tersiniz durumda olan biri ile swap anlaşması yapabilirsiniz. Yani borçlarınızın faiz ödemelerini takas etmiş olursunuz.

Bu yukarıya yazdığım swap işlemlerinin yalnızca bir örneği. Aşağıda swapçıların çaprazlama köpüklü partiler yaptığını da göreceğiz. Ancak bu yukarıdaki örnek konuyu anlamanız için önemli. Swap işlemlerinde esas varlık pek değişmez. Sadece borcun ödendiği şekil değişir.

Swapın bir sürü çeşidi var altta değineceğim demiştim ama öncül olarak şunu söyleyebilirim, para birimleri arası swap yapılabilir (USD-TRY gibi), faiz oranları swap yapılabilir (sabit faiz değişken faiz gibi) ya da hem para birimi hem de faiz oranı birlikte swap yapılabilir. Hisse senedi swapları olduğunu da duydum ama hem Türkiye piyasasında olmadığından hem de yurt dışında da çok fazla tercih edilen bir türev ürün olmadığından değinmedim. İlla bana anlat diyen varsa e-posta atın anlatırım.

Bankacılıkta Kullanılan Swap Nedir?

Buradaki swapa girmeden önce bankacılıkta neden swap kullanıldığını izah etmem gerekiyor. Reklamımızı da yapalım. Bankacılıkla alakalı daha fazla bilgi için ve buradaki sebeplerin daha detaylı anlatımı için Bankalar Nasıl Para Kazanır? yazımı okuyun. Bu yazıda da bahsettiğim üzere Türkiye’de bankaların bilançosunun bazı ortak noktaları vardır. Bunların en önemlisi pasif kısmında yer alan mevduat vadelerinin 45 gün olması, aktif kısmında yer alan kredi vadesinin 555 gün civarı olmasıdır.

Yani tüccar kafasıyla şöyle düşünün. Ben 45 günde bir maliyeti değişen bir şey satıyorum (para). Ancak bu sattığım şeylerin fiyatı 555 boyunca sabit. Gerçekten de baktığınız zaman bankaya yatırdığınız mevduatın faizi ortalama 45 günde bir değişir. Türkiye’de genelde 32 günlük mevduat bağlanır ama uzun vadeli bağlayanlar ile ortalaması 45 güne çıkıyor.

Banka müşterilerinden topladığı bu para ile kredi verir. Kredilerin ise faiz oranı sabittir.

İşte swap kullanılmasının nedeni budur. Bankanın mevduatları kısa vadeli ve değişken olduğundan bunu uzun vadeli ve sabit şekle getirmeye çalışılır. Bunu yapabileceği tek işlem tipi de swaptır. Bu sebeple Türkiye’de her banka bu swap işlemini kullanır, kullanmak zorundadır. Yoksa Türkiye’de kimse 10 yıl vadeli konut kredisi vs. çekemez. mümkün değil.

Bir de yukarıdaki vade meselesi ana gerekçe olmak kaydıyla şöyle bir vaziyette var. Türkiye’de ki müşterilerin mevduatlarının %65’i parasını Yabancı Para cinslerinde yani dövizde tutuyor. Normalde bankaların döviz açık pozisyonu vermemesi için kredilerini de döviz vermesi gerekir ama Türkiye’de bu mümkün değil. Çünkü bankaların döviz bazlı kredi vermesi 32 Sayılı Türk Parasının Korunması Hakkındaki Karara göre kısıtlanmıştır. İşte bu da para swapı denilen şeyin esas nedenidir.

Bir başka meselede bankaların yurt dışından edindikleri sendikasyon kredileridir. Bankalar ülke içindeki kaynaklar yetersiz olduğu için (BDDK’nın İlk 10 Banka raporundaki KMO’lara yani kredi/mevduat oranlarına bakınız %100’ü geçmiş vaziyettedir genelde) bankalar yurt dışından sendikasyon yapar. Bu sendikasyondan alınan kredi dövizdir. Yani ya dolar ya da euro. E Türkiye içinde 32 sayılı kararı anlatmıştım. Bu parayı TL’ye çevirip öyle vermen lazım. Gidelim bir döviz bürosundan çevirelim eyvallah da faiz ve kur riski var. Yani hem TL’nin faizi oynak hem de kur ha bire değişiyor. O aşamada karşınıza swap çıkar işte.

İşte bu swap işlemlerinin yapıldığı yer de Londra’dır. Niye Londra diyorsanız dünyanın finans merkezi Londradır. Yani en fazla katılım, dolayısıyla en fazla talebin olduğu piyasa Londra piyasasıdır. Türk bankaları da gidip bu piyasadan swap yapar.

Bankalar Nasıl Swap Yapar?

Efenim yukarıdaki gerekçelerle problem yaşayan banka, ki bankacı tayfası buna faiz ve kur riski der, Londra piyasasına çıkar ve şunu der. Eeeyyyy Londra para piyasası. Sen kimsin ya! (Pardon bu başkaydı ya) Eeyyy Londra para piyasası, ben müşterilerimden para topluyorum, bunların parası hep döviz ve 45 gün vadeli. Krediyi ise TL olarak veriyorum. Bunların vadesi 555 gün ve hep TL. Bunu bi çözek bir şeyler sarın bana der. Oradaki elemanlarda piyasanın durumuna göre gazete kağıdının içine sarmak suretiyle aşağıdaki teklifleri yapar.

Teklif 1: Gel mübarek,ben senin bu TL kredilerinden olan uzun vadeli sabit faizli faiz gelirlerini alıyorum, sana bunun karşılığında TL değişken faizli borçlarımı faiz ödemelerini satıyorum. (bak dikkat, yalnızca borçların faiz ödemesini değiştirdik, ana paraları konuşmuyorum burada) İlerde ters işlemle kapatacağız.

Teklif 2: Gel mübarek, ben senin bu döviz mevduata ödeyeceğin kısa vadeli değişken faizli faiz ödemelerini alıyorum, karşılığında ise sana döviz, uzun vadeli sabit faizli ödemelerimi satıyorum. İlerde ters işlemle kapatacağız.

Teklif 3: Gel mübarek, ben senin bu TL kredilerini alıyorum, karşılığında sana döviz satıyorum. İlerleyen zamanda bunu ters işlemle kapatacağız.

Teklif 4: Gel mübarek, ben senin bu TL kredilerin ile uzun vadeli sabit faizli gelirlerini alıyorum, karşılığında sana döviz cinsi (vadenin önemi yok ama genelde uzun vadeli olur) kredi ve değişken faizli gelirlerini satıyorum. İlerde ters işlemle kapatacağız.

Teklif 1’e faiz swapı, teklif 2’ye de faiz swapı, teklif 3’e para swapı teklif 4’e çapraz para swapı denir.

Banka Niye Swap Yapar?

Makalenin devamı için buraya tıklayınız.