Parasal Olmayan Verilerle Şirket Değerleme

FİNANS DIŞI ŞİRKET DEĞERLEME

Bir şeyi ölçümlemek, karşılaştırmak ve değerlendirebilmek için sayılara fakat öncelikle rakamlara ihtiyacımız vardır. Rakam, sayıları göstermek için kullandığımız işaretlerdir: 2, 3, 0 veya I, V, X gibi. Sayı ise bir “çokluğun” bir birimle belirlenmesidir, sayma eylemi sonucu elde edilir. Sayılarla aranızın iyi olması için çok iyi derecede aritmetik bilmeniz yetmez, rakamlarla aranızın iyi olması gereklidir.

Bir işletmeyi ölçümlemek ve değerlendirebilmek için kullanılan ana yöntem “Mali Analiz”dir. Mali Analiz, işletmelerin mali tablolarından üretilir ve içinde sayılarla birlikte para birimi de barındırır. Finans konusu elbette para birimsiz iken çalışmaz, dilsiz kalır. Ama her ölçümleme ve değerleme için parasal ölçütlerin de olması gerekli değildir.

PARASIZ SAYI NE İŞER YARAR?

Bu yazının konusu rakamlarla (sayılarla) ifade edilen, ama içinde para birimi taşımayan verilerin analizine dairdir; fakat İngilizcesi “Non Financial” kelimeleriyle başlayan (Report, Analysis, Rating. Measures etc.) değerleme modellerinin anlatımı da değildir. Aslında bu yazı herhangi bir öğretinin unsurlarını taşımaktan öte ve bir yana, her bir işletmeye özgü parasal olmayan ölçümleme –ki çoğu işletme bunu kısmen de olsa yapar- alıştırmalarının yolunu açmaktır. Bu tür uygulamaların bazıları “Yönetim Muhasebesi” konuları arasında bulunmaktadır. Ancak bilindiği gibi, yönetim muhasebesi çalışmaları sadece az sayıda işletmede yapılıyor olmasının yanında, uygulaması daha çok üst yönetim tarafından gerçekleştirilmektedir. Sırf bu nedenlerle dahi, “finans dışı değerleme” uygulamasının finans bölümünün rutin görevleri arasında tanımlanmasının bile şeffaflık, kullanılabilirlik ve tartışılabilirlik açısından işletmelere önemli katkılarının olacağını düşünebiliriz.

İçinde – Sonunda Para Birimi Olmayan Sayılar:

1. Miktarla ifade edilen büyüklükler,
2. Zamanla ifade edilen sayılar,
3. Payla tanımlanan büyüklükler,
4. Oranlar, dağılımlar ve yüzdeler,
5. Trendlerle anlatılan değişimler,
6. Birden çok finansal değerin bir araya gelerek yeniden rakamsallaşmış hali,
7. Çeşitliliği gösteren rakamlar.

“Hikaye – Kavram” İlk Nasıl Ortaya Çıktı?

“İşletmede olan ama bilançosunda olmayan neler vardır?” sorusunun cevaplarından birisi, çalışanlarıdır, yani insan sermayesi. Ve muhtemelen önem açısından bilançonun kendisinden ve kapsamından daha önemi çok daha büyüktür. Çünkü dört üretim faktöründen ikisi olan “emek ve girişimcilik” zaten bizzat insanı ifade eder; doğal kaynak ve maddi sermayenin sağlıklı temini de mevcut beşeri sermayenin becerisine kalmıştır. Bu nedenledir ki işletmelerin en değerli varlıkları mal – mülk değil, “entelektüel sermaye” denilen insan gücüdür. Bu kavram, matematiksel modellemesinin kolaylığı nedeniyle de 20. Asrın son çeyreğinden itibaren 40 yıllık sürede “entelektüel – beşeri sermaye” kavramı ve öğretisi pek revaçta olmuştu ve halen rağbet görmektedir.

Bu tür varyasyonlara girme çabalarından beklenen gaye şirketin “marka değerinin” gerçek kaynağının belirlenmesiydi. Bu varsayımda tersten gidilirse, şirketin değerini arttırmak için parasal olmayan yatırımları ölçümleme, değerleme ve sonucunda parasal olarak hesaplanmasını sağlamaktır. Son on yılda dünyada yaşanan hızlı parasal büyüme sonucunda varlık (şirketler de elbette) değerlerinin ölçümleme çarpanlarının ve değerleme kriterlerin tarihsel paradigmadan uzaklaşması sonucunda, makro hesaplamaları yapmadan evvel şirketin değerini doğru belirleyebilmek için aşağıda bahse konu olan “ince işleri” halletme becerisine sahip olmak gerekmektedir.

NELERLE ve NERELERDE PARA DIŞI DEĞERLEME YAPILABİLİR VE ÖLÇÜMLENEBİLİR?

İnsan Gücü:

1. Kaç personel var, cinsiyete, yaşa, eğitimlerine göre tasnifleri ve değişimleri takip etmek. Zaten bu istatistik, İK veya muhasebe programlarından temin edilebilen verilerdir. Farklı olarak mavi – beyaz yaka oranları ve payların miktar üretimle olan yüzdeleri; üretim miktarı ile işçi sayısı oranı ve bunun eğilimi vb.
2. Personel devir hızı: Yaş gruplarına, cinsiyete göre. İşten ayrılma türlerinin oranı ve bunların eğilimleri ve dönemleri. Yöneticilerin eğitim ve tecrübe yılıyla, devir hızı ilişkileri. Bulunulan sektörün ve firma büyüme hızları ile personel devir hızları ilişkileri.
3. Departmanlar arası çalışan sayılarının oranları ve bunların genel ve sektörel ortalamalarla olan uzaklıkları. Bazı işletmeler finans – satın alma – denetimgrubu işleri için yetersiz kalırlar veya bir kısmı ise fahiş sayıdaki personel nedeniyle gereksiz maliyetlere katlanırlar. Her iki durum da sorunludur ama, önce bunu belirlemek gerekir.

Üretim:

1. Kapasite kullanımı ne durumda, atıl yatırım mı var, gereksiz amortisman kira vs var mı veya üç mesai yapılıyor, uykulu ve pahalı ücretlendirme mi yapılıyor?
2. Mühendis, teknisyen, formen ve işçi oranları ne durumda?
3. Fire, reçeteye uygunluk, malzeme- ambalaj- ham madde oranları ve istikrarları.
4. Stok çeşitlerinin depoda kalma süreleri ile sektörel gün sayılarıyla ve planlanan ile yakın mı?
5. İSG ile sayısal beklentiler tutturulabiliyor mu ve gerçekten bu iş ciddi yapılıyor mu?

Satın Alma:

1. Asgari stok düzeyi – toplam ihtiyaç oranı hesabı ile makul ve sektör ortalamasına uygunluğu,
2. Teklif toplama ve sipariş ile teslimat süresi standart ve gerçekçi mi? İndirim oranı ve vade gün sayısı piyasa şartları ve işletmenin gücüne uygun mu?

Finans:

1. Gösterge faiz oranı ile kredi ve/veya mevduat faiz oranlarınız arasındaki korelasyon hesaplanmış mı? Dönemsel sapmalara bakılıyor mu?
2. Teorik işletme sermayesi ihtiyacı ile kısa vadeli banka kredilerinin oransal hesaplaması yapılmış mı, aylık sapmalara bakılıyor mu?
3. Kaç adet iade ve fiyat farkı faturası geliyor ve bunların toplama oranları nedir? Hangi dönemlerde yön değiştiriyor biliyor isek, izahatı var mı?
4. Müşterilerin fatura vadeleri ile ödeme süreleri arasında kaç gün var, basit ve ağırlıklı ortalama hesaplamalarda ne kadar farklı?

ÖNERİLER:

Yukarıdaki başlıkları ve altlarındaki maddelerin sayısını bolca arttırmak pek mümkündür ve uygulama açısından gereklidir de. Ayrıca her sektör ve her işletme için farklı kategori ve kıstaslar belirlemek ve kullanmak gerekir.

Bu yazıdan umulan fayda, işletmelerin birkaç finansal oran ile müşteri memnuniyet – bağlılık ölçümleme sonuçlarına bakarak durumunu analiz etmesinin yanında ve ötesinde, kolayca toparlanabilecek işletme içi ve dışı verilerle çok daha faydalı ve bazen hayati şirket ve iş analizlerini yapma imkanı olduğunun hatırlanmasıdır. Diğer bir deyişle işletme yöneticilerinin masalarında ne kadar çok mukayeseye yarayan “doğru ve anlamlı bilgi” varsa karar verme, strateji ve hatta taktik yöntemler geliştirebilme ve kullanabilme olanaklarının artacağıdır. Ülkemizde buna benzer çalışma alışkanlığı sadece büyük ölçekli firmalarda bulunduğundan hareketle, KOBİ ve altı şirketlerimizin de, dışarıdan yardım almaya bile hacet duymadan; yöneticilerinin işletmelerinin üzerine mercekle ve bazen mikroskopla bakabilme yetisini teslim etmenin pek zor olmadığını görebiliriz.

Patronun günlük işlerin içinde olduğu işletmelerin parasal olmayan firma analizinde yöntem belirleme ve uygulanması açısından bir adım önde olduğunu söylemek mümkündür; hem sorumluluk hem de başından itibaren şirketin her hikayesini biliyor olması bu açıdan yararlıdır.

“Finans dışı” şirket değerleme sistemi kurup çalıştırmak için beşeri sermayenin tümünün katılımıyla, daha kullanışlı yöntemler, iş akışları, raporlama ve değerleyip sonuçları yorumlama hususları yönünden gereklidir. Ama öncelikle lazım olan faktörün, bu işe inanılması ve sahiplenilmesi şartının akılda tutulmasıdır.

Bahse konu işlemlerin bir kısmı maliyet muhasebesi alanına girmekle birlikte asıl ihtiyaç duyulan beceri temel istatistik eğitimi sayesinde sağlanabilir. Bu nedenle büyük işletmeler için istatistik eğitimli bir çalışana bu görevin tevdi edilmesi, eğer bu nitelikte personel yoksa, 4 yarıyıl istatistik zorunlu dersi olan işletme bölümü mezunlarının kullanılması, çalışmaların sıhhati ve verimliliği açısından önemlidir.

Uygun bir model kurmak ve parasal olmayan verilerle işletmenin yapısına uygun çarpanlar kullanmak suretiyle, şirketin mali tablolarının gösterdiklerinden çok daha gerçekçi değer tespiti yapılabileceği ve bunun yolunun çok zor olmadığı, işe giriştikten kısa bir süre sonra görülecektir.

Not: https://www.linkedin.com/pulse/i%C5%9Fletme-sorunlar%C4%B1-y%C3%B6netim-muhasebesi-serif-elender/ okunması önerilir.