Sürü psikolojisi ya da sürü davranışı (Herd behavior) borsalar kurulduğundan beri konuyla ilgili yazar çizer ve hatta alır satar taifesinin en çok dikkatini çeken hususlardan biri olagelmiştir. Üstünde yarı yarıya psikolojik (kitle psikolojisi alt türünde) epey kitap da yazıldı. Yalnız son 20-25 yıldır bu konuyla ciddi iktisatçılar, finans teorisyenleri hâttâ IMF bile ilgileniyor. Öyle olunca iş roman tadında psikolojik ekonomi (o da her neyse..) çoksatarlarından matematiksel finans modellerinin alanına da sirayet etti. (İşin bütün keyfinin de içine okudular tabii…)
Mesela işte ilk örneklerden biri: (Sıkın dişinizi bu sıkıcı bölüm sadece 12 satır sürüyor; oraları atlasanız da darılmam)
http://economics.mit.edu/files/8869 “A SIMPLE MODEL OF HERD BEHAVIOR” ABHIJIT V. BANERJEE
Veya daha yakın tarihlerden ve yarı resmi bir IMF “Working Paper”, https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2010/wp10288.pdf : “Estimating a Structural Model of Herd Behavior in Financial Markets” Marco Cipriani and Antonio Guarino
Literatürde en ciddi makalelerden biri “Do Markets Drive Out LemmingsFor Vice Versa?” and
“Kitle ruhu”nun, sürü psikolojisinin tarihte ve hele de ekonomik hayatta yarattığı inanılmaz çılgınlıkları pek güzel anlatan bir klasik eser ise Charles Maccay’in 1841 tarihli “Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds” adlı kitabı…
Bütün Keynesgil iktisatı ise yine büyük ölçüde bu düşünceden ilham almış “Animal Spirit” kavramıyla açıklasak çok da eksik bırakmış olmayız. (Son zamanlarda bir “risk iştahı” lafı kısmen yerini doldurmaya, bence hayli başarısız olarak gayret etmekte)
Yine son zamanlarda çok moda olan ve Kahneman, Tversky, Thaler gibi önemli iktisatçı/psikologların geliştirdiği “Davranışsal Finans”ta (Behavioral Finance) ise bu konu sanıldığı kadar büyük bir yer tutmasa da finans dünyası bu ikisini evlendirmek için elinden geleni yapmakta:
( Bkz: http://www.investopedia.com/university/behavioral_finance/behavioral8.asp )
**
İşin esasında bizler bizon veya diğer bir sığır cinsi, ya da koyun değiliz. Gerçi bu sonuncusu hakkında epey bir farklı tevatür var ya o başka bir mesele… Olsaydık, borsalar sürü psikoloji asıl neymiş o zaman görürdü! Muhtemelen her 15 günde bir kriz olurdu… Ya da tersi… Artık o kadarını bilemem; Hiç deney yapma fırsatım olmadı, doğal olarak…
Ya da ayılar, hele de yetişkin örümceklerden türeseydik, borsalarımızda sürü psikolojisinin esamisi okunmazdı. Lakin bizler, şu günlerde bu lafa çok gıcık olunuyorsa da, “maymun”dan gelmeyiz; daha doğrusu primatların bir alt türüyüz ve içgüdüsel olarak çok özel bir sürü davranışına sahibiz . Bu hem fena halde taklide dayanıyor, hem de sığır cinsinin sürü başını taklidinden farklı olarak, çok da çabuk fikir değiştirmeyi (maymun iştahlılık?) getiriyor.
Velhasıl bu tür evrimsel zamazingolar üzerine düşünmeden borsalar hakkındaki temel analizler, fibbonacciler, matematiksel modeller filan ancak bir yere kadar işe yarıyor, o da eğer yarıyorlarsa…
Şimdi bu kadar laftan sonra borsalar ve sürü psikolojisi hakkında “Bir resim bir araba lafa bedeldir” düsturu üzerinde karar kılalım ve belki de 100 çeşidi çizilmiş konu görselini, daha doğrusu karikatürünü biraz daha temaşa eyleyelim
Altta şöyle yazıyor: Milletin en önemli Mali Müessesinde Sıradan Bir Gün
En üstte solda tel ile konuşan: Gerçekten mükemmel (Excell) bir hisse senedi keşfettim.
Kulak misafiri olan: Hakikaten Mükemmel (Excell)
Yandaki: Excell
Onun yanındaki tam duyamaz: Sell (Sat) mi dedi?
Diğerleri: Sat… Sat… Sat…
Olaydan sıkılan biri: Delilik bu ya! Daha fazla tahammül edemeyeceğim. By by!
Yanlardan biri: Buy (satın al) mı dedi?
Kalabalık: Al… Al… Al…
Biraz abartmayla, ya da hiç abartmadan… İşte burası borsa… Ya da borsa veya değil işte serbest piyasa bu…
Dua edelim de primatlardan geldik… Ya sineklerden gelseydik, o zaman ne olurdu borsaların hali?
Niye mi? 68’in duvarlara yazılı meşhur sloganını duymadınız mı: Bok yiyin! Milyonlarca sinek yanılmış olamaz!
Fakat durun bir dakika… Dünyanın haline bakıyorum da… “Darwin yanıldı” diyenler belki de işi biliyor… Belki de biz aslında sinekten…
Oooff, offf!
Dr.ilknur üner
Sürü psikolojisi benim de çok ilgimi çeken bir konudur özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde.2000 yılında borsa coşmuş, gazetelerin ilk sayfasında borsanın çıkış trendi boy boy yer alırken, müşterilerin valizle para girip sırf o haberler nedeniyle hisse senedi aldığını bilirim.(Hisse senedi alırken gelecek ay kaç lira faiz alacaklarını soranlara saatlerce hissesenedini anlatmışlığım da vardır) Ancak ABD borsaları gibi korkunç hacimlere ulaşan borsalarda sürü psikolojisinin anlamını yitirdiğini düşünüyorum.Mıcheal Lewıs’ın Hızlı Çocuklar kitabını bu dönem okuyorum da yüksek frekanslı işlemlerin döndüğü ayrı bir dünyada insandan uzak yapılar kurgulanmış gibi görünüyor.Belki artık sürü psikolojisi sadece bizim gibi ülkelerde daha örtüşüyormuş gibi…bilemedim